Παρασκευάς Ελευθεριάδης: Επιστολές από το Αλβανικό μέτωπο

του Βασίλη X. Ριτζαλέου

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Βοϊράνη στο τεύχος 26, το έτος 1995

Θεωρώ μεγάλη τιμή να ολοκληρώσω την παρουσίαση του ήρωα-συγχωριανού μας Παρασκευά Ελευθεριάδη, με τη δημοσίευση των επιστολών του από το Αλβανικό Μέτωπο. Πίσω από τα λακωνικά -σχεδόν- γράμματα κρύβεται, όπως και οι ίδιοι θα διαπιστώσετε, ένας ευαίσθητος και ευγενικός άνθρωπος, που δεν παραιτείται από το δικαίωμα κάθε νέου να ονειρεύεται, ακόμη και σ' ένα πολεμικό μέτωπο. Σημειώνω ότι απέφυγα οποιαδήποτε επέμβαση στα γράμματα, για να μην αλλοιωθεί το ύφος γραφής του Παρασκευά.

Έτος 1939. Στο κέντρο της φωτογραφίας διακρίνουμε ανάμεσα στους μαθητές:
Αριστερά τον Παρασκευά Ελευθεριάδη, στο κέντρο τον Πρόεδρο της Κοινότητας Αβραάμ Ξανθόπουλο και δεξιά τον διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου, Χρήστο Ανδρούτσο

Όπως σημειώνει η ανιψιά του, κ. Δέσποινα Ελευθεριάδου-Λαλιώτη «η αλληλογραφία αυτή γεννήθηκε από την ανάγκη επικοινωνίας με την οικογένεια. Και ήταν τόσο μεγάλη αυτή η ανάγκη, ώστε κάθε χαρτί μπορούσε να γίνει στα χέρια του επιστολόχαρτο, ακόμη και ένα ταχυδρομικό δελτάριο. Ο γραφικός χαρακτήρας, άλλοτε ευανάγνωστος, άλλοτε πρόχειρος, επιβεβαιώνει αυτό που μάθαμε από άλλους: ότι, δηλαδή, έγραφε όποτε του δινόταν η ευκαιρία, στηρίζοντας απλά ένα κομμάτι χαρτί στο χέρι του. Στα γράμματά του, που' ναι γεμάτα από αγάπη και σεβασμό για την μητέρα του, νοσταλγία για την οικογένεια, αποφεύγει την αναφορά στις καθημερινές καταπονήσεις, προκειμένου να προστατέψει τα αγαπημένα του πρόσωπα απ' τη στεναχώρια».

Εν τ.τ. 520, 15/12/1940

Σεβαστή μου μητέρα,

Σας αναφέρω ότι είμαι πολύ καλά. Έδωσα τα ρούχα μου. Τα έπλυνα όπως κάμνω κάθε εβδομάδα. Σας γράφω κάβε εβδομάδα. Παρακαλώ να με γράψετε αν παίρνετε κάθε εβδομάδα. Διαβιβάσατε τους χαιρετισμούς μου στον Παπακυριακό τον γείτονά μας, στον Βασιλειάδη και την αδελφή μου. Ήθελα να με γράψετε, αν παίρνετε τα γράμματά του.

Μετά σεβασμού
ο υιός σας.

Ο Παρασκευάς φοβόταν τη λογοκρισία και αγωνιούσε αν οι δικοί του έπαιρναν κανονικά τα γράμματα από το Μέτωπο. Στο επόμενο, μάλιστα, φαίνεται καθαρά κάποια νευρικότητα -διατυπωμένη πάντα με ευγένεια- για τα αναπάντητα γράμματα.

Εν τ.τ. 520, 18/12/1940.

Σεβαστή μου μητέρα,

Από τότε που κατετάχθηκα στο στρατό δεν πήρα κανένα γράμμα σας. Δεν γνωρίζω τι γίνεσθε. Τα γράμματα που σας στέλνω τα παίρνετε ή όχι. Δι' αυτό σας παρακαλώ να μου απαντήσετε γρήγορα, εγώ σας γράφω τακτικά.
Επ' ευκαιρεία των εορτών των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς σας εύχομαι καλές γιορτές. Εγώ θα γυρίσω μετά την θριαμβευτική νίκη του στρατού μας. Χαιρετισμούς εις την αδελφήν μου, εις την Αθηνά, στην κυρά Αναστασία, στον κ. Βασιλειάδη και σε όλους τους δικούς μας. Μείνετε ήσυχοι περνώ καλά.

Μετά σεβασμού
ο υιός σας.

Χαιρετισμούς εις την Νονά μου.

Σε κάθε ευκαιρία επιχειρούσε να καθησυχάσει τα αγαπημένα του πρόσωπα για τις συνθήκες διαβίωσης μέσα στο βαρύ χειμώνα.

Εν τ.τ. 520, 28/12/1940

Σεβαστή μου μητέρα,

Είμαι καλά. Σας γράφω τακτικά και αναμένω γράμμα σας. Χαιρετισμούς στην αδελφήν μου και την νύφη μας. Να μην σας στεναχωρεί το ότι σας γράφω λίγα. Θα σας γράφω λίγα και τακτικά.

Μετά σεβασμού
ο υιός σας.

Στις αρχές του 1941 ο Παρασκευάς βρίσκεται στην Κορυτσά απ' όπου στέλνει μία κάρτα με τη γενική άποψη της ελληνικότατης πόλης. Μ' αυτό το έξυπνο τέχνασμα, πληροφορεί τους δικούς του για το πού βρίσκεται εκείνο το διάστημα. Άλλωστε, η εντολή του στρατού ήταν σαφής: "Απαγορεύεται απολύτως η αναγραφή του τόπου σταθμεύσεως της μονάδος".

ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΑ ΔΕΛΤΑΡΙΑ
ΕΚΔΟΣΙΣ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΥ ΚΟΤΖΙΑ - ΚΟΡΥΤΣΑ

Εν τ.τ. 520,7/1/1941

Χαρισμένη στην αγαπημένη μου Μητέρα

Βρισκόμαστε στην καρδιά του χειμώνα. Ο καιρικές συνθήκες στα αλβανικά βουνά χειροτερεύουν. Οι βροχές, οι χιονοπτώσεις και το τσουχτερό κρύο ταλαιπωρούν τους ηρωικούς στρατιώτες με τα λιγοστά μέσα.

Εν τ.τ. 27/1/1941

Σεβαστή μου μητέρα,

Είμαι πολύ καλά. Γράμματα σας στέλνω τακτικά. Δεν ξέρω όμως αν όλα τα παίρνετε. Έχετε υπ' όψιν σας μπορεί να παραπέσει κανένα και γι' αυτό να μην στενοχωριέστε. Ήθελα να μάθω αν εφέτος ο χειμώνας αυτού είναι όπως ήταν και πέρυσι ή καλύτερος. Εδώ είχαμε αρκετά χιόνια. Τώρα έχουμε βροχές. Χαιρετισμούς στην αδελφή μου, αδελφό και νύφη μας.

Μετά σεβασμού
ο υιός σας.

Οι περισσότερες επιχειρήσεις σταμάτησαν στο Μέτωπο, καθώς ο Φλεβάρης έκανε την εμφάνισή του με συνεχή χιονόπτωση και δριμύ ψύχος. Ο Παρασκευάς συνεχίζει να κρύβει στα γράμματά του την τραγική πραγματικότητα. Στο "επιστολικόν δελτάριον” του στρατού, που στέλνει την 1η Φεβρουάριου, διαβάζουμε το τυπωμένο μήνυμα του Ιωάννη Μεταξά: "Παιδιά μου εμπρός! Ριχθήτε με λύσσα, με φανατισμό, με τρέλλα στον αγώνα. Ο καθένας και η καθεμία στη θέση του μέχρις εσχάτων". Ο Παρασκευάς, όμως, σημείωνε λακωνικά στο πίσω μέρος:

Ενχ.χ. 520, 1.2.1941

Σεβαστή μου μητέρα,

Είμαι καλά. Μην ανησυχείτε. Μέχρι τώρα επήρα 3 γράμματά σας. Να με γράψετε αν επουλήσατε τα καπνά. Χαιρετισμούς εις την αδελφήν μου, αδελφό μου και στην νύφη μας.

Μετά σεβασμού
ο υιός σας.

Και ενώ μια παράλογη απόφαση για νέα επίθεση στις 3/2/1941, όπως έμμεσα ομολογείται και στα στρατιωτικά αρχεία, «καταδίκασε» τους περισσότερους άνδρες της αποστολής του 27ου Συντάγματος Πεζικού, ο ηρωικός συγχωριανός μας, προσπαθώντας να ξεχάσει τον εφιάλτη του πολέμου, ενδιαφέρεται στο προτελευταίο γράμμα του, που σώζεται επίσης ακέραιο, για την πορεία του καπνού και την πώλησή του από τους δικούς του.

"Εν τ.τ. 520, 2.2.1941

Σεβαστή μου μητέρα,

Εγώ είμαι καλά. Ήθελα να μάθω αν τελείωσε το παστάλιασμα του καπνού, αν για το παστάλιασμα πήρατε καπνεργάτριες. Ακόμα αν το πουλήσατε. Από τότε που έφυγα απ' αυτού δεν έμαθα τίποτα για την σπορά και για τον καπνό. Θα γυρίσω μετά την νίκη του στρατού μας. Χαιρετισμούς στα αδέλφια και στην νύφη μας.

Μετά σεβασμού
ο υιός σας.

Είναι αλήθεια ότι ο Παρασκευάς δε δίδασκε μόνο στο δημοτικό σχολείο του χωριού μας, πριν τον πόλεμο, αλλά βοηθούσε συγχρόνως σε όλες τις γεωργικές ασχολίες της οικογένειας, προκαλώντας κατάπληξη στους συγχωριανούς. «Στην τελευταία επιστολή», όπως σημειώνει η ανιψιά του κ. Δέσποινα Ελευθεριάδου, «με ημερομηνία 9/2/41, ο Παρασκευάς γράφει: Προσέξτε τη νέα μου διεύθυνση, εδώ στην Αλβανία μας προστεύει ο Θεός (η επιστολή δυστυχώς έχει χαθεί).
Ο ίδιος ήξερε πολύ καλά τι τον περίμενε, γι' αυτό και προσπάθησε να προετοιμάσει τη μητέρα του, μ’ αυτή την τόσο αθώα, επιφανειακά, φράση».

Όταν έφτασε η είδηση του θανάτου στο χωριό, όλοι οι συγχωριανοί, με συγκινητική προθυμία, προσπάθησαν να το κρύψουν από την τραγική μάνα. Ακόμη και ο διευθυντής του δημοτικού σχολείου Ανδρούτσος, που έβλεπε το νεαρό συνάδελφό του σαν ανταγωνιστή, πριν τον πόλεμο, και έρχονταν συχνά σε σύγκρουση, έγραφε γράμματα με το όνομα του Παρασκευά προς την κυρα-Δέσποινα, για να μην καταλάβει τίποτε. Αυτό κράτησε για ένα μήνα. Όταν όμως η άτυχη μάνα είδε μαυροφορεμένες συγγενείς, διαισθάνθηκε την άσχημη είδηση. Τα πόδια της λύγισαν. Έπεσε από τις σκάλες του σπιτιού και τραυματίστηκε σοβαρά. Τα τραύματα στο σώμα και την ψυχή δεν έκλεισαν ως το τέλος της ζωής της.

Στη διάρκεια της κατοχής, βούλγαροι αξιωματικοί με το πρόσχημα της έρευνας άρπαξαν και κατέστρεψαν το μεγαλύτερο μέρος των βιβλίων και των εγγράφων του.
Η κ. Δέσποινα Ελευθεριάδου καταλήγει στο σημείωμά της: «Ό,τι μας είχε απομείνει από εκείνον είναι λίγα μόνο γράμματα, πολύτιμη απόδειξη της ύπαρξης ενός πραγματικά σπουδαίου ανθρώπου».

Ευχαριστώ θερμά για την ουσιαστική βοήθεια τα ανίψια του Παρασκευά Ελευθεριάδη, την κ. Δέσποινα Ελευθεριάδου-Λαλιώτη, τον κ. Παναγιώτη, τον κ. Σάββα και τον κ. Παρασκευά Ελευθεριάδη.
Βασίλης X. Ριτζαλέος