Μνήμες της Αναστασίας Ευθυμιάδου από τη Σαρακήνα

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Βοϊράνη», τεύχος 39, έτος 1998

Η συγχωριανή μας κ. Σμάρω Τζεμπετονίδου, συνταξιούχος εκπαιδευτικός, θυγατέρα του Ηλία Τζεμπετονίδη και της Σουλτάνας Καραπερίδου, καταγόμενη από την Σαρακήνα της Ανατολικής Θράκης, είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει αρκετές φορές κατά το διάστημα απ' το 1980 ως το 1985 με την υπέργηρη τότε Αναστασία Ευθυμιάδου γεννημένη στη Σαρακήνα, που έχει αποβιώσει και κατέγραψε με ιδιαίτερο σεβασμό τις μνήμες της που αναφέρονται στις «αλησμόνητες πατρίδες» και στα γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή της αλλά και τη σύγχρονη ιστορία του θρακιώτικου ελληνισμού. Παραθέτουμε λοιπόν αμέσως παρακάτω μερικά ενδιαφέροντα αποσπάσματα από τις αφηγήσεις της κ. Αναστασίας Ευθυμιάδου που μας προσφέρουν χρήσιμες γνώσεις για τη ζωή και τις περιπέτειες των ελλήνων της Σαρακήνας στις αρχές του αιώνα.

Θρησκεία

Οι Βούλγαροι που ζούσαν στην Ανατολική Θράκη πήγαιναν στα ίδια σχολεία και στην ίδια εκκλησία με τους Έλληνες. Μετά το Σχίσμα όμως οι Τούρκοι τούς έκαναν χωριστό σχολείο και εκκλησία. Όλοι ασκούσαν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα ελεύθερα. Οι Έλληνες με τους Τούρκους ήταν πολύ αγαπημένοι. Αντίθετα, με τους Βουλγάρους είχαν μίσος που το καλλιεργούσαν τα Κομιτάτα.

Διοίκηση

Οι κάτοικοι της Ανατολικής Θράκης είχαν «Μουντούρ» (Τούρκο διοικητή). Ο αγροφύλακας ήταν Έλληνας. Η αστυνομία ήταν Τούρκοι «Τζανταρμάδες» με στολή τουρκική. Συμπεριφέρονταν όμως καλά. Ο κόσμος ήταν φιλήσυχος, έβλεπαν τις δουλειές τους. Τα ήθη και έθιμα σ' όλη την Θράκη ήταν τα ίδια.

Το Σκεπαστό, το Κρυόνερο, οι Σοφίδες, το Σαμάκοβο, η Γέννα, ο Σκοπός, το Πινάρισαρ κατοικούνταν μόνο από Έλληνες. Από τα τριγύρω χωριά μόνον η Σαρακήνα είχε Τούρκους, Βουλγάρους και Γύφτους. Οι Γύφτοι ήταν νοικοκυρεμένοι, με σπίτια, ορθόδοξοι, Ρωμιόγυφτοι.

Η Σαρακήνα ήταν στους πρόποδες του Μικρού Αίμου, με θαυμάσιο κλίμα, απέραντο δάσος με όλα τα δέντρα, γι' αυτό ήταν ο στόχος των Τούρκων και των Βουλγάρων, οι οποίοι ήταν πίσω από το βουνό.

Ασχολίες

Στην Σαρακήνα η κύρια ασχολία των κατοίκων ήταν η γεωργία και η ξυλεία. Στα βόρεια ήταν το δάσος με βελανιδιές, ξυλεία οικοδομήσιμη, αλλά περισσότερο για την κατασκευή κάρων.

Έστελναν την ξυλεία στην Πόλη, σε εμπόρους. Μάλιστα ο Σκεπαστιανός Τρύφων, κοινώς Πρίμπος (σημ. πεθερός της κ. Αναστασίας) από μικρός στην Πόλη, τροφοδοτούσε όλο τον τουρκικό στρατό με ξυλεία.

Το νότιο μέρος της Σαρακήνας ήταν όλο εκτεταμένη πεδιάδα, με φουντουκιές και άλλα δέντρα, όπου καλλιεργούσαν από όλα τα γεωργικά είδη.

Γύρω από την Σαρακήνα βρίσκονταν το Κρυόνερο, το Σκεπαστό, οι Σοφιδες και προς βορράν το Σαμάκοβο στους πρόποδες του Μικρού Αίμου.

Είχε Έλληνες, Τούρκους, Βουλγάρους και Γύφτους φιλόμουσους.
Στην Ανατολική Θράκη και συγκεκριμένα στην Τσόρλο, στο Λουλέμπουργκαζ και στη Σαρακήνα υπήρχαν οργανοπαίχτες, δηλ. «νταουλτζήδες», που έπαιζαν κλαρίνα και βιολιά. Το μικρό γυφτάκι όταν έπιανε το βιολί ήταν σωστός βιολιντζής.

Οι Βούλγαροι ήρθαν λίγοι - λίγοι, με σκοπό την προπαγάνδα, την οργάνωση των Κομιτάτων, και εγκαταστάθηκαν περίπου 100 οικογένειες. Ήταν τσομπάνηδες, γουρνάρηδες, αγελαδάρηδες, δηλ. κτηνοτρόφοι. Δεν είχαν δικά τους κοπάδια, αλλά ήταν υπάλληλοι στους Έλληνες.

Οι Βουλγάρες δούλευαν εργάτριες στα χωράφια των Ελλήνων. Η Ελληνίδα δεν έβγαινε στα χωράφια.

Ιστορία

Πριν από το Ρωσο-τουρκικό πόλεμο, λόγω του κλίματος της Σαρακήνας, πολλοί μπέηδες από την Πόλη είχαν αρχοντικά στη Σαρακήνα με σκαλιστά ταβάνια, πόρτες, όλα καρυδιά, σκαλιστά.

Ίσως παλαιοτέρα αυτά να ήσαν ελληνικά γιατί μέσα στην γειτονιά τους υπήρχε χριστιανική εκκλησία, η Παναγία, που αργότερα οι Τούρκοι την κατέστρεψαν όταν εγκαθίσταντο σιγά - σιγά στα αρχοντικά.

Μετά οι Έλληνες έκτισαν στο κέντρο του χωριού την ελληνική εκκλησία «Η Κοίμησις της Θεοτόκου», πολύ θαυματουργή, και γίνονταν μεγάλη εμποροπανήγυρη τον Δεκαπενταύγουστο. Αυτή η εκκλησία κάηκε το 1912 από τους Τούρκους καθώς και το μισό χωριό, σχεδόν τα καλύτερα σπίτια.
Η εικόνα αυτή της Παναγίας βρίσκεται στο Λαγκαδά Θεσσαλονίκης, όπου οι πρόσφυγες την εγκατέστησαν στο Αριστερό Προσκυνητάρι του Ναού της Παναγίας Λαγκαδά.

Η καταστροφή του 1914 και η πρώτη προσφυγιά

Στα 1912, όταν οι Βούλγαροι πήραν τις Σαράντα Εκκλησίες και απέκλεισαν την Αδριανούπολη, οι Τούρκοι οχυρώθηκαν σ' ένα χειμαδιό «Κισλά» στα νοτιά της Σαρακήνας μέχρι το Λουλέμπουργκαζ. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη μάχη, κράτησε οκτώ μέρες, και οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να φύγουν στο βουνό που ήταν στα βόρεια του χωριού. Εν τω μεταξύ οι Τούρκοι της Σαρακήνας έφυγαν στην Πόλη, και φυσικά οι Έλληνες λεηλάτησαν τα σπίτια τους.
Όταν οι Τούρκοι οχυρώθηκαν στο «Κισλά» και άρχισαν οι μάχες, οι Έλληνες έφυγαν στο βουνό. Ορισμένοι πήγαιναν - έρχονταν. Ήρθαν Τούρκοι ανιχνευτές και ζήτησαν από έναν Έλληνα να τους οδηγήσει στο Σαμάκοβο. Αυτός αρνήθηκε και τον σκότωσαν.

Φεύγοντας οι Τούρκοι, ήρθαν Βούλγαροι ανιχνευτές, άτακτος στρατός όμως, οι οποίοι πληροφορήθηκαν για την πορεία των Τούρκων. Έτσι, μέσα στο Χάνι, - η εκκλησία και η Κοινότητα είχαν ξενοδοχείο - οι Έλληνες συνεννοημένοι με τους Βουλγάρους, όταν γύρισαν οι Τούρκοι τους κτύπησαν μέσα στο χάνι.

Αυτό ήταν το μεγάλο σφάλμα, που οφείλονταν σε κείνους τους Έλληνες που πήγαν με το μέρος των Βουλγάρων. Μέσα στο χάνι ήταν και δύο Έλληνες στρατιώτες που υπηρετούσαν τη θητεία τους, γιατί μετά το Σύνταγμα του 1907 οι Έλληνες υποχρεώνονταν να υπηρετήσουν στον Τουρκικό στρατό.

Όταν ο τακτικός στρατός πληροφορήθηκε τα γεγονότα στο χάνι, έστειλε ένα τάγμα και έκαψε την Σαρακήνα. Τότε κάηκε και η εκκλησία του χωριού, η «Κοίμησις της Θεοτόκου».

Λέγεται ότι στο «Κισλά» έπεσαν 15.000 Βούλγαροι. Νίκησαν όμως τελικά τους Τούρκους οι Βούλγαροι και έτσι ακολούθησε η βουλγαρική κατοχή για εννέα (9) μήνες, έως το 1913, που έγινε ο ελληνοβουλγαρικός πόλεμος.

Κατόπιν έφυγαν οι Βούλγαροι και ήλθαν οι Τούρκοι, αλλά πολύ άγριοι.

Άρχισαν τα Τουρκικά Κομιτάτα να τρομοκρατούν τους Έλληνες, να παίρνουν τα λεφτά τους, τα ζώα τους. Τους ανάγκασαν τελικώς να υπογράψουν ότι φεύγουν οικειοθελώς, και έτσι έγινε η πρώτη προσφυγιά το 1914.

Η Ανατολική Θράκη χωρίζεται σε δύο διαμερίσματα: το ένα της Αδριανούπολης, το δεύτερο των 40 Εκκλησιών.

Η Σαρακήνα ανήκει στις 40 Εκκλησιές, Επαρχία της Βιζύης. Εμείς, τα παιδιά των προσφύγων, μεγαλώσαμε με τον καημό τους με τις αφηγήσεις τους για τις «χαμένες πατρίδες».

Η Θρακιώτισσα Σουλτάνα Καραπερίδου, σύζυγος Ηλία Τζεμπετονίδη αξιώθηκε να πάει δυο φορές στη Σαρακήνα, να δει το πατρικό της σπίτι, συνοδευόμενη από το γιο και τη μία κόρη της, και από όλους τους Τούρκους του χωριού που ήθελαν να την βοηθήσουν να βρει το πατρικό της. Έτσι, ξαναείδε τις τοποθεσίες της Σαρακήνας: Πισπίτσα, Τσαΐρια, Παζάρ.