Βοϊράνη - Boyran - Μπόργιανη

Τα τρία τοπωνύμια του Αγίου Αθανασίου Νομού Δράμας

του Βασ. Πασχαλίδη

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Βοϊράνη, τεύχος 12, έτος 1993

Από τις αρχαιολογικές ανασκαφές που έγιναν στο χώρο ανάμεσα στον Άγιο Αθανάσιο και στο Κεφαλάρι, αποκαλύφθηκαν διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη κτιρίων, όστρακα από αγγεία, κομμάτια από σαρκοφάγους κ.α. Στην τοποθεσία αυτή υπήρχε αρχαίο χωριό, το οποίο άκμασε τουλάχιστον από την αρχαιότητα και μάλιστα όχι ενωρίτερα από την Θρακική περίοδο. Από τις επιγραφές όμως που βρέθηκαν μέσα στον Άγιο Αθανάσιο, μία Ελληνική και τέσσερες λατινικές, αποκαλύπτεται ότι στον ίδιο αυτό χώρο είχε δημιουργηθεί κατά την μακεδονική περίοδο ένας μεγαλύτερος σε έκταση οικισμός και κατά την ρωμαϊκή περίοδο ένα πόλισμα.

Στον οικισμό αυτό βρέθηκε όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω μια ελληνική επιγραφή, όπου σημειώνεται το όνομα ΠΑΡΑΝΟΜΟΣ, γνήσιο ελληνικό γεγονός που φανερώνει ότι οι ντόπιοι Θράκες του οικισμού αυτού είχαν τότε ανάμεσά τους και πολλούς έλληνες που εγκαταστάθηκαν εδώ ως άποικοι.

Από τις λατινικές επίσης επιγραφές που βρέθηκαν στον Άγιο Αθανάσιο φαίνεται ότι το πόλισμα είχε αναπτυχθεί και επεκταθεί σημαντικά με την παρουσία πολλών ρωμαίων αποίκων από τους Φιλίππους.

Την μία από τις τέσσερες λατινικές επιγραφές μάλιστα την βρήκε ο γάλλος αρχαιολόγος Heuzey στο σπίτι του Τούρκου Χατζή Αλή Μεχμέτ, όταν επισκέφθηκε το χωριό στα 1861. Η επιγραφή έφερε το όνομα ΕΡΑΡΗ - RODITUS.

Σε μια συνεργασία της, η Αγγ. Κωνσταντακοπούλου, που αναφέρεται στον 4ο ως τον 6ο αιώνα, παρουσιάζει το πόλισμα με το όνομα Βοϊράνη, χωρίς όμως να προσκομίζει τα βιβλιογραφικά στοιχεία της πληροφορίας της.

Η περιοχή του Αγίου Αθανασίου θα δέχθηκε ασφαλώς κι αυτή τις βαρβαρικές επιδρομές από τους Γότθους το 473 μ. X. οπότε καταστράφηκαν τα προάστια των Φιλίππων, από τους Σλάβους κατά τον 7ο και 8ο αιώνα και τις βουλγαρικές κατά τον 9ο αιώνα, οπότε καταστράφηκαν προσωρινά και οι Φίλιπποι, στα 837 μ. X.

Οι πολεμικές αυτές αναστατώσεις ήταν φυσικό να δημιουργήσουν πολλά προβλήματα στη ζωή των κατοίκων της κοιλάδας των Φιλίππων. Οι επιδρομείς δεν άφηναν τίποτε όρθιο: σκότωναν, κατέστρεφαν και πυρπολούσαν ότι έβρισκαν μπροστά τους. Δεν μπορούμε όμως μ' όλα αυτά να υποθέσουμε ότι οι επιδρομείς είχαν εξαφανίσει τελείως τον πληθυσμό της περιοχής γιατί από τα αρχαιολογικά ευρήματα και κυρίως από τα νομίσματα που βρέθηκαν στον Άγιο Αθανάσιο, φαίνεται ότι η ζωή εδώ δεν είχε σταματήσει καθόλου σε όλους αυτούς τους αιώνες.

Βρέθηκαν νομίσματα του Κωνσταντίνου Β’, του Αλεξίου Γ’, Φραγκικά κ.ά., τα οποία ασφαλώς αποδεικνύουν την παρουσία πολλών ανθρώπων στην περιοχή αυτή. Και οι άνθρωποι αυτοί φυσικά δεν ήταν παρά Έλληνες όπως αναφέρεται και στο γαλλικό χρονικό του 13ου αιώνα, που περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια την πολυήμερη μάχη που έγινε στον κάμπο των Φιλίππων και ειδικότερα στην περιοχή του Αγίου Αθανασίου - Κεφαλαρίου - Φιλίππων στα 1209, ανάμεσα στους Φράγκους της Δράμας και στους Λομβαρδούς της Καβάλας.

Κατά την μάχη αυτή οι Έλληνες της περιοχής, όπου βρέθηκαν και τα φράγκικα νομίσματα του Αγίου Αθανασίου, κυνήγησαν τους Λομβαρδούς πάνω στα βουνά και τους σκότωσαν όλους. Η αποτελεσματική αυτή συμβολή των Ελλήνων στη νικηφόρα έκβαση της μάχης φανερώνει και ένα άλλο σημαντικό γεγονός πως το ελληνικό στοιχείο κυριαρχούσε απόλυτα στην περιοχή αυτή και ότι ήταν πολυπληθέστερο για να μπορέσει να εξαφανίσει όλους τους οπλισμένους Λομβαρδούς, ενώ δεν είχε το ίδιο ούτε αμυντικό ούτε επιθετικό οπλισμό.

Δεν υπάρχει καμιά πληροφορία από ότι γνωρίζουμε μέχρι σήμερα για το όνομα του πολίσματος αυτού σε όλα αυτά τα χρόνια ως την τουρκική κατάκτηση της περιοχής στα 1383. Οι Τούρκοι για να αλλοιώσουν την σύνθεση του πληθυσμού έφεραν από τα βάθη της Μικράς Ασίας διάφορες βαρβαρικές φυλές, τους Κονιάρους και τους Γιουρούκους, και τους εγκατέστησαν στην πεδιάδα της Δράμας Φιλίππων. Οι νέοι αυτοί έποικοι είχαν εγκατασταθεί και στον Άγιο Αθανάσιο.

Το ελληνικό στοιχείο διασκορπίστηκε σε ασφαλέστερα μέρη ή εξισλαμίστηκε. Μόνο κατά τα μέσα του 19ου αιώνα εμφανίζονται να κατοικούν στο χωριό έλληνες, όταν θεσπίστηκαν ορισμένες ελευθερίες στους κατακτημένους λαούς από τον Σουλτάνο.

Οι Τούρκοι όμως, κατά κανόνα δεν είχαν αλλάξει τα παλιά ονόματα των πόλεων και των χωριών που είχαν κατακτήσει. Τα διατήρησαν αλλά κάπως παραλλαγμένα ή και τα άφησαν όπως ήταν, όπως συνέβη με την Δράμα, τις Σέρρες, την Καβάλα. Διατήρησαν παραλλαγμένα το όνομα της Αδριανούπολης (σημερινή Αδριανή), το οποίο πρόφεραν ως «Εντιρνετζίκ» για την διάκριση από την Αδριανούπολη της Ανατολικής Θράκης που την έλεγαν «Εντιρνέ», τους Φιλίππους ως «Φιλιππετζίκ» για την διάκριση από την Φιλιππούπολη της σημερινής Βουλγαρίας, τα Κουμουτζηνά (σημερινή Κομοτηνή) ως Γκιουμουλτζίνα» κ.ά.

Έχοντες ως βάση την υποθετική αυτή σκέψη, πιστεύουμε ότι οι Τούρκοι, όταν κατέγραψαν στην επίσημη διοικητική τους γλώσσα το όνομα «BOYRAN» για τον διοικητικό προσδιορισμό του χωριού αυτού, είχαν υπόψη τους ασφαλώς την προηγούμενη ονομασία του οικισμού. Έτσι, διατηρήθηκε το παλιό τοπωνύμιο, που είχε το χωριό ως τότε (1383), το οποίο φυσικά πρέπει να ήταν η «Βοϊράνη» και όχι κανένα άλλο.

Κάτι παρόμοιο έγινε και στην περίπτωση της ονομασίας του πολίσματος της Δοϊράνης, την οποία οι Τούρκοι μετά την κατάκτηση της περιοχής διατήρησαν κάπως παραλλαγμένα, επίσημα, με το όνομα DOYRAN και στην καθημερινή λαϊκή χρήση με το όνομα Δοβήριανη δηλαδή έγινε εδώ το ίδιο όπως και στην περίπτωση της BOΥRAN και Μπόργιανη (= Άγιος Αθανάσιος).

Η Δοϊράνη τοποθετείται στην αρχαία Δόβηρο, πόλη των Παιόνων, που αναφέρεται από τον Θουκυδίδη. Από την Δοϊράνη έλαβε το όνομά της και η παρακείμενη λίμνη της Δοϊράνης, που ταυτίζεται σύμφωνα με τους περισσότερους ερευνητές με την Πρασιάδα λίμνη, που αναφέρει ο Ηρόδοτος.

Αλλά για την Βοϊράνη δεν έχουμε πληροφορίες από τους αρχαίους συγγραφείς ή τουλάχιστον από τους βυζαντινούς χρονικογράφους, οι οποίοι θα μπορούσαν να μας διαφωτίσουν πάνω στο θέμα αυτό. Από τις πιο πάνω όμως σκέψεις που εκθέτουμε με βάση τα υπάρχοντα αρχαιολογικά, νομισματικά, γλωσσολογικά, τοπωνυμιολογικά και διοικητικά στοιχεία, συμπεράνουμε ότι στη θέση του Αγίου Αθανασίου πρέπει να τοποθετείται κάποιο αρχαίο πόλισμα, το οποίο θα είχε προσλάβει σε άγνωστη χρονική στιγμή κατά την αρχαιότητα το τοπωνύμιο Βοϊράνη.

Κατά την γνώμη μας από το ίδιο αυτό όνομα θα πήραν την ονομασία τους και οι παρακείμενες πηγές της Βοϊράνης (= Κεφαλαρίου), που ήταν γνωστές στην αρχαιότητα, όπως επίσης ήταν γνωστό και το βουνό Κεφαλαρίου. Τα ονόματά τους όμως δεν προσδιορίζονται. Ο GOLLART, το βουνό του Κεφαλαρίου το ταυτίζει με το βουνό που αναφέρεται από τον Πλούταρχο. Στο βουνό αυτό είχε καταφύγει ο Βρούτος αφού πέρασε από κάποιο ποταμάκι μετά την μάχη στον κάμπο των Φιλίππων.

Με την γνώμη μας αυτή ασφαλώς δεν λύνεται τελειωτικά το πρόβλημα της Βοϊράνης. Κάναμε απλώς μερικές μόνο γενικές παρατηρήσεις. Σε άλλη ευκαιρία που θα μας δοθεί θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε το θέμα αυτό και ειδικότερα από γλωσσολογική και τοπωνυμιολογική άποψη.

Η παραπάνω μελέτη περιλαμβάνεται στο πρόσφατο και πολύ αξιόλογο βιβλίο του Βασιλείου Πασχαλίδη με τίτλο «ΔΡΑΜΙΝΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ» όπου περιέχονται συνολικά 67 μελέτες για την Δράμα και την περιοχή της.

• Ιστορία